انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
10
36
2014
12
22
تبیین کارکردهای وضعیت حایلی ایران در دو سده اخیر
1
13
FA
سیروس
احمدی
ـ استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس
محمدرضا
حافظنیا
ـ استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس
برنارد
هورکاد
ـ استاد جغرافیا، مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه
در دو سده گذشته و در نتیجه بازیهای قدرتی امپراتوریهای برّی و بحری روسیه و بریتانیا، ایران بهعنوان یک فضای جغرافیایی حایل برای جلوگیری از احتمال تماس و درگیری مستقیم میان این قدرتهای رقیب، نقشهای چندگانهای را در عرصه سیاسی و ژئوپلیتیک بازی کرد. این نقشها گاه با توافقات دوجانبه قدرتها، گاه با اقدام یکی از آنها و گاه بهصورت درون جوش از جانب حکومت و گاه ملت ایران به صورت واکنش به بازی قدرتها صورت میگرفت. هر چند کشور ایران بهعنوان قدرت ضعیفتر حضور کمرنگ و منفعلی در این رقابتهای جهانی و منطقهای داشت اما، بهنوبه خود دارای کارکردهای چندگانه مهمی بود که میتوان آنها را بهعنوان یک مدل از نقشها و کارکردهای کشور حایل ارائه داد. بنابراین پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به شناخت و تببین کارکردهای فضای حایلی ایران میپردازد. ابزارهای جمعآوری دادهها، اسنادی (کتابخانهای) و روش میدانی (پرسشنامه) است. نتایج حاصل از پژوهش روشنگر کارکردهای بیستودوگانه در دو دستهبندی کلی کارکردهای خارجی و کارکردهای داخلی موقعیت حایلی ایران است.<br /> <br />
ژئوپلیتیک,فضای حایل,رقابت قدرتها,بازی بزرگ,ایران
https://journal.iag.ir/article_55900.html
https://journal.iag.ir/article_55900_72a63fe048211865234160e2fca91297.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
10
36
2014
12
22
تنگناهای ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان در قالب مدل پیتر هاگت
32
54
FA
یاشار
ذکی
ـ استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
رسول
افضلی
ـ دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
احد
پاشالو
ـ کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
ارزشهای جغرافیای انسانی و طبیعی موجود در فضای ملّی هر کشور از عوامل ایجادکنندۀ تنش و منازعه با محیط پیرامونی بویژه با همسایگان است که بهصورت بالقوّه و بالفعل روابط ژئوپلیتیکی آن کشور را با همسایگانش تحت تأثیر قرار میدهد. پیتر هاگت جغرافیدان انگلیسی در یک مدل فرضی دوازده عاملی، منابع جغرافیایی تنش یک کشور با سایر کشورها را ارائه و احصاء کرده است. این عوامل تنشزا بسته به موقعیّت جغرافیایی کشور و چگونگی کارکرد عوامل طبیعی و عملکردهای انسانی میتواند در بهوجود آوردن بحران در مقیاس ملّی و فراملّی (منطقهای) نقشآفرین باشند و در صورت عدم مدیریّت صحیح، منابع جغرافیایی تنشزا نه تنها قابلیّتهای کشور را در پیشبرد سیاستهای کلّی و کلان، تحتالشّعاع خود قرار میدهد، بلکه میتواند روابط و مناسبات یک واحد سیاسی را با سایر واحدهای سیاسی بویژه کشورهای همجوار مخدوش سازد. جمهوری آذربایجان بهعنوان مهمترین کشور منطقۀ قفقاز جنوبی، همانند هر واحد سیاسی دیگر دارای یکسری منابع تنشهای جغرافیایی با همسایگان و سایر کشورها است و از این قاعده مستثنی نیست. طبعاً زمینههای جغرافیایی منازعه در تعیین سطح روابط و سیاست خارجی این کشور دخیل است و بیشک شناخت این عوامل در فروکاست معضلات و تنشهای این کشور چه در داخل و چه در خارج از منطقه و بویژه در ارتباط با همسایگان و از جمله با ایران کمک خواهد کرد. بر این اساس تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی در پی بررسی این سؤال اساسی است که آیا منابع جغرافیایی تنشهای بینالمللی در جمهوری آذربایجان با عوامل دوازدهگانۀ مدلِ هایپوتتیکایِ پیتر هاگت، انطباق کامل دارد؟ مطابق یافتههای تحقیق از دوازده عاملی که هاگت بهعنوان منابع جغرافیایی تنش نام میبرد، پنج مورد به وضوح در آذربایجان دیده میشود و مابقی هفت عامل در این کشور مصداق ندارد. ضمن اینکه یکسری عوامل جغرافیاییِ تنشزا در مناسبات ژئوپلیتیکی این کشور وجود دارد که در مدل هاگت بدانها اشاره نشده است.<br /> <br />
جمهوری آذربایجان,مدلِ هایپوتتیکا,منابع جغرافیایی تنش,پیتر هاگت
https://journal.iag.ir/article_55901.html
https://journal.iag.ir/article_55901_b89825133e0c44aea41307bb75319c79.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
10
36
2014
12
22
Geopolitical regions of Southwest Asia based on civilization variable
55
69
FA
ابراهیم
رومینا
ـ استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس
e.roumina@modares.ac.ir
برخی از ارزشهای مکانی که سرچشمه چالشسازی بین کشورهای منطقه قرار میگیرد، ماهیتی تمدنی دارند. این بسر تمدنی، در طول تاریخی شکل گرفته و در فرایندهای سیاسی، نظر بازیگران سیاسی را جلب میکند. بازیگران مدعی منطقهای با بزرگنمایی عناصر تمدنی خود سعی در گسترش حوزه نفوذ دارند.<br /> این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای سعی در تحلیل مناطق ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا و تمدنهای موجود و روابط ژئوپلیتیکی حاکم بر هر یک از این مناطق دارد. نتایج پژوهش نشان میدهد که این بخش از قاره آسیا یک کلان منطقه جغرافیایی است که بر اساس متغیرهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از چندین منطقه ژئوپلیتیکی و نیز واحدهای سیاسی ترکیبی و مجزا تشکیل شده است.<br /> همچنین این کلان منطقه، بر مبنای متغیر تمدنی، متشکل از چند منطقه با زیرمجموعه ویژه خود است. در هر منطقه تمدنی، کشور مدعی با ابزارهای مختلف سعی در جلوه دادن برتری تمدن خود نسبت به دیگر رقبای منطقهای دارد. هر یک از مناطق ژئوپلیتیکی مورد نظر بهلحاظ تمدنی، دارای سلسله مراتب ژئوپلیتیک هستند. همچنین در این منطقه چند کشور از میراث تمدنی تلفیقی برخوردار هستند، که محل منازعه و رقابت کشورهای مدعی تمدنی هستند. چند کشور نیز میراث دار تمدن مستقل هستند.<br /> <br /> <strong></strong>
جنوب غرب آسیا,مناطق ژئوپلیتیکی,تمدن
https://journal.iag.ir/article_55902.html
https://journal.iag.ir/article_55902_716cffd5c78dc482011e26ea418b714e.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
10
36
2014
12
22
اهمیت استراتژیک تنگه تیران در منازعات جنوب غرب آسیا
70
92
FA
محمد جعفر
آجورلو
ـ استادیار جغرافیای نظامی، دانشگاه امام حسین (ع)
ربیع
ترک
- دانشجوی دکتری جغرافیای نظامی، دانشگاه امام حسین (ع)
یکی از منازعات مهم ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا، منازعه بر سر تنگه تیران واقع در شمال شرق دریای سرخ میباشد. تنگه تیران و جزایر تیران و صنافیر در دهانه ورودی خلیج عقبه، در شمال دریای سرخ قرار دارند. این منازعه طولانی چندین کشور بطور هم زمان دارای درگیری می باشند. تنگه تیران به دلیل موقعیت استراتژیک از همان ابتدای تشکیل اسرائیل در منازعات اعراب و اسرائیل نقش اصلی را بازی کرده، و بهرهبرداری کشورهای عربی از این تنگه بهعنوان یک عامل مهم ژئوپلیتیکی برای اعمال فشار به اسرائیل از دلایل اصلی شروع بحران در دهههای گذشته بوده است. هدف این مقاله که با روش تحقیق توصیفی_تحلیلی و با استفاده منابع کتابخانهای انجام پذیرفته است، تبیین اهمیت استراتژیک تنگه تیران در منازعات جنوب غرب آسیا است. سوال اصلی این پژوهش به این شکل بیان شده است که "تنگه تیران در منازعات جنوب غرب آسیا چه جایگاهی داراد؟" یافتهها نشان میدهد که اهمیت و جایگاه تنگه برای اسرائیل که در محاصره کشورهای عربی قرار دارد، بیشتر از سایر کشورهای درگیر در منازعه است. اسرائیل، در گذشته با این استدلال که حق آزادی کشتیرانی آن توسط کشورهای همسایه نقض شده است به آغاز جنگ مبادرت کرده است. شکست کشورهای عربی در جنگ و تصرف جزایر مشرف بر تنگه بهوسیله اسرائیل و امضای قراردادهای صلح حق آزادی کشتیرانی را برای این رژیم به ارمغان آورده و دستیابی به اهداف ملی را امکانپذیر کرده است. ورود به دریای سرخ، نفوذ در شرق آفریقا و افزایش عمق استراتژیک این رژیم را از بن بست جغرافیایی رهایی بخشیده است. <br /> <br />
تنگه تیران,منازعات ژئوپلیتیکی,جنوب غرب آسیا
https://journal.iag.ir/article_55903.html
https://journal.iag.ir/article_55903_b675432d3f26611d869a728821d048b3.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
10
36
2014
12
22
تبیین نسبت جغرافیا و انتخابات(جغرافیای انتخابات)
93
108
FA
مراد
کاویانیراد
ـ استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی
مجید
رسولی
ـ دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی
دموکراسی فلسفه اجتماعی و جغرافیاییترین شکل حکومت است که در آن مردم در نقش حکمیت دارنده قدرت نهایی برای تصمیمگیری درباره مسائل مربوط به سیاست هستند. طی چهار دهه گذشته اثربخشی دموکراسی و توسعه دموکراسی در سراسر جهان جغرافیای انتخابات را شکوفاترین گرایش جغرافیای سیاسی قرار داده است. از آنجا که سیاست پدیدهای متکثّر و پدیدههای جغرافیایی نیز متأثر از فرایندهای مکانی- فضایی، سرشتی پویا و دگرگونپذیر دارند الگوهای فضایی که از این فرایند تکثّر و پویایی حاصل میشود، مورد مطالعه جغرافیای سیاسی و بهتبع آن جغرافیای انتخابات قرار میگیرند. با وجود مطالعات فراوان در زمینه جغرافیای انتخابات، پژوهشهای اندکی درباره ماهیت و فلسفه وجودی این موضوع انجام شده است. پژوهش حاضر که ماهیتی بنیادی دارد با رویکردی تبیینی بر این فرض استوار است که توضیح علمی جغرافیای انتخابات در قالب مفهومی ترکیبی امکانپذیر است. دادههای مورد نیاز پژوهش حاضر بهشیوه کتابخانهای گردآوری شده است. نتیجه تحقیق نشان داد که جغرافیای انتخابات بهعنوان زیر مجموعه جغرافیای سیاسی،الگوی توزیع فضایی قدرت را در چارچوب روابط متقابل جغرافیا، انتخابات و قدرت مطالعه میکند.<br /> <br />
جغرافیا,انتخابات,سیاست,دموکراسی,جغرافیای انتخابات
https://journal.iag.ir/article_55904.html
https://journal.iag.ir/article_55904_cbe33daf5dca858cf1df7993e87d0e15.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
10
36
2014
12
22
تکنوژئوپلیتیک، چالشی بر رهیافت ژئوپلیتیک انتقادی
109
121
FA
حمیدرضا
ملک محمدی
ـ دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه تهران
ژئوپلیتیک بهعنوان یک علم بین رشتهای بهمعنای تأثیر جغرافیا بر سیاست است، این تعریف از سه بعد مفهومی تشکیل شده است، مناسبات و ساختار بینالمللی دولتها، قدرت سیاسی و جغرافیا که این ابعاد تاثیرات مهمی بر فناوری بهجای میگذارند. ژئوپلیتیک از جمله مفاهیمی است که شناخت و درک آن بسیار پیشتر از تولد رسمی آن بهعنوان یک مفهوم صورت گرفته است. سیاستمداران و نظامیان بهخوبی از نقش مؤلفههای جغرافیایی یک سرزمین بر کسب، نگهداشت و تقویت قدرت حاکمان خبردار بودند و کشورگشایی، طبیعیترین پیامد این باور بود. مفهوم ژئوپلیتیک زمانی که در معرض مداقه عقلی دانشگاهیان قرار گرفت و بهعنوان یک مفهوم علمی مطرح شد، هنوز سایه سنت دولتی بودن را بر سر داشت؛ سایهای که تا سالهای پایانی قرن گذشته و تا ورود اندیشه انتقادی به این حوزه، همچنان پابرجا بود. اندیشه انتقادی در اواخر سده گذشته با این فرض وارد میدان شد که دولتها، تنها بازیگران مشروع برای شناخت و تفسیر مفاهیم ژئوپلیتیکی نیستند، بلکه گفتمانی از سوی دیگر بازیگران این عرصه باید بهوجود آید. ژئوپلیتیک انتقادی، بیشتر از آنکه بر مرز و مکان و بازیگران رسمی تأکید کند، بر گفتمانهای نزدیک به یکدیگر نه در یک مکان خاص بلکه در فضای عام بدون مرز تاکید میکند و برخلاف ژئوپلیتیک سنتی، مناطق از این نگاه جدید، مبتنی بر گفتمانهای حاکم میان نخبگان شکل میگیرد. با این همه، شاید طراحان ژئوپلیتیک انتقادی به پدیده تکنولوژی و تأثیرات و قدرت آفرینیهای بیبدیل آن توجه کافی نداشتهاند. نوشته حاضر بهدنبال اثبات این نظریه است که تکنولوژی ابزارهای قدرتمندی را در اختیار تمامی بازیگران اعم از دولتی و غیردولتی قرار داده اما بهدلیل دسترسی دولت به سه عامل اطلاعات، ثروت و ارتباطات بیشتر نسبت به بازیگران دیگر، توان و قابلیت استفاده بیشتری را از تکنولوژی داراست. دولت با استفاده از تکنولوژی به یک "روبو- لویاتان" تبدیل میشود که قادر است از عناصر چهارگانه اقناع، همکاری و تسهیل در تعریف و بازتعریف مفاهیم ژئوپلیتیکی همراه با ایجاد تغییر در عوارض جغرافیایی استفاده نماید و با داشتن دست برتر در گفتمان مورد ادعای ژئوپلیتیک انتقادی، تکنوژئوپلیتیک را به چالشی برای آن مبدل سازد.<br /> <br />
ژئوپلیتیک انتقادی,ژئوپلیتیک سنتی,تکنوژئوپلیتیک
https://journal.iag.ir/article_55906.html
https://journal.iag.ir/article_55906_c52f249d0473f655073ff3462c4fdf87.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
10
36
2014
12
22
رقابت قدرتهای جهانی در آسیای مرکزی پس از جنگ سرد
122
148
FA
مهدی
کریمی
ـ دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس
فضای جغرافیایی و بهتبع آن ارزشهای فضا نقشی مهم در رفتار کشورها دارد و الگوهای رفتاری متفاوتی مانند همکاری، تعامل، رقابت و ستیز را میآفریند. منطقه آسیای مرکزی بهعنوان یک فضای جغرافیایی واجد یک سری ارزشها و فرصتها و پتانسیلهایی میباشد که پس از فروپاشی شوروی و ایجاد خلاء قدرت در آسیای مرکزی موجب رقابت میان قدرتها بهمنظور کسب این ارزشها و فرصتها شده است. این تحقیق به بررسی نقش فضای جغرافیایی آسیای مرکزی در رقابت قدرتهای جهانی پرداخته است. روش انجام تحقیق در این پژوهش، روش توصیفی- تحلیلی و ابزار گرد آوری اطلاعات، روش کتابخانهای (اسنادی) میباشد. نتیجه تحقیق حاضر با تکیه بر یافتههای کتابخانهای نشان میدهد که فضای جغرافیایی آسیای مرکزی و بهتبع آن ارزشهای این فضا در رقابت قدرتهای جهانی در این منطقه موثر میباشند. مهمترین ارزشهای جغرافیایی که عامل رقابت میباشند عبارتند از: موقعیت جغرافیایی، منابع انرژی، مسیرهای انتقال انرژی و بازار مصرف آسیای مرکزی.<br /> <br />
آسیای مرکزی,ارزشهای جغرافیایی,رقابت,قدرتهای جهانی,جنگ سرد
https://journal.iag.ir/article_55907.html
https://journal.iag.ir/article_55907_49d1f6abd6959f5c3fe8deb53b7e60d8.pdf