انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
6
17
2010
03
21
مفهوم مقیاس جغرافیایی و اهمیت آن در جغرافیای سیاسی پست مدرن
5
36
FA
درّه
میرحیدر
ـ استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
یاشار
ذکی
ـ دانش آموخته جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
مقیاس یکی از مفاهیم اساسی جغرافیای سیاسی است که اندیشههای بنیادین مربوط به آن در دههی 1990 پدیدار شد تا تفکرات غالب از فرایندهای سیاسی و اجتماعی را به چالش بکشد. مفهوم مزبور در سه معنی متفاوت کارتوگرافیکی، روششناختی و جغرافیایی بهکار می-رود که برداشت اخیر از آن دارای کاربرد بیشتر و نیز در ژئوپلیتیک انتقادی اهمیت زیادی دارد. مقیاسهای جغرافیایی همزمان «رابطه»، «استعاره»، «سطوح بازنمایی»، «سکوی اعمال ژئوپلیتیکی و اجتماعی» و «سلسله مراتب نامنسجمی از فضاهای تودرتو» میباشند. همهی مقیاسهای جغرافیایی محلی، ناحیهای، ملی، منطقهای، جهانی و غیره در جغرافیای سیاسی پست مدرن و ژئوپلیتیک انتقادی مورد توجه و تأکید جغرافیدانان سیاسی قرار میگیرند و آنها برای درک بهتر سیاست فضایی ضمن در نظرگرفتن مقیاسهای فضایی مختلف در تحلیل-های خود، سعی مینمایند بر روابط و همبستگی درونی مقیاسها تمرکز نمایند.
مقیاس,تئوری مقیاس,استعارههای مقیاس,جغرافیای سیاسی پستمدرن
https://journal.iag.ir/article_56957.html
https://journal.iag.ir/article_56957_9ea73ea32a08809780e34047e9a6b003.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
6
17
2010
03
21
نقش مذهب در گسترش حوزه نفوذ مطالعه موردی: تشیع و ایران
37
74
FA
سیدعباس
احمدی
- دانش آموخته جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس
موضوع مورد بررسی در این پژوهش چگونگی نقشآفرینی پدیده مذهب در زمینهی گسترش حوزهی نفوذ یک کشور است. منظور از مذهب، طیفی از اعتقادات، علائق، گرایشها و آرمانهای مردم و مسئولین یک کشور را در بر میگیرد و همچنین عملکردها و فعالیتهایی را که رنگ و بوی مذهبی دارند و یا با پشتوانه اعتقادات مذهبی شکل میگیرند را شامل میشود. منظور از حوزهی نفوذ نیز شکلگیری فضاهایی برای حضور مرئی و نامرئی یک کشور است تا بتواند ارزشهای مد نظر خود را ترویج نماید. بهعبارتی دیگر ایجاد حوزهی نفوذ به منزلهی امکان نقشآفرینی یک کشور در خارج از مرزهایش قلمداد میشود و گسترش آن با تداوم نگرشهای مثبت گروهها، جوامع و شهروندان دیگر کشورها نسبت به عملکرد آن کشور اتفاق میافتد.<br />در این تحقیق، مذهب تشیع و کشور ایران بهعنوان مورد انتخاب شدهاند. بنابراین از نظر مقطع زمانی، سالهای پس از انقلاب اسلامی (از سال 1357 به بعد) را شامل میشود؛ یعنی زمانی که مذهب شیعه ماهیت سیاسی پیدا کرد و باعث شد تا دولت جمهوری اسلامی با ماهیت دینی و مذهبی بهعنوان یک بازیگر مهم در صحنهی بینالمللی نمایان شود.<br />روش انجام تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات مبتنی بر اسناد، مدارک، آمار و ... مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند. نتیجهی پژوهش نشان داد که پدیده مذهب در صورت فراهم شدن برخی شرایط، نقش قابل توجهی در گسترش حوزه نفوذ ایفا میکند.
مذهب,حوزه نفوذ,ایران,شیعه,ژئوپلیتیک
https://journal.iag.ir/article_56958.html
https://journal.iag.ir/article_56958_9b2c984dcf46b8a5f3e12191d46cd0b5.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
6
17
2010
03
21
جمهوری اسلامی ایران و ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی
75
111
FA
الهه
کولایی
ـ دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه تهران
دگرگونیهای عمیق در جغرافیای سیاسی قفقاز جنوبی در پی فروپاشی اتحاد شوروی، موجب ایجاد تحولاتی جدی در ساختار سیاست منطقهای و جهانی شد. جمهوری اسلامی ایران هم با توجه به پیوندهای تاریخی خود با مردم این منطقه و برخورداری از امتیاز همسایگی، همکاریهای سیاسی-اقتصادی خود را با کشورهای قفقاز جنوبی گسترش بخشید. با استقلال این جمهوریها ،منطقه قفقاز در عرصه تماس و تقابل قدرتهای منطقهای و جهانی قرار گرفت. سوال اصلی مقاله این است که «جمهوری اسلامی ایران چگونه از شرایط ناشی از فرصتهای ژئوپلیتیک ایجاد شده پس از استقلال این کشوره، بهره برده است؟» نویسنده با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بررسی دگرگونی در روابط ایران با جمهوریهای قفقاز جنوبی، از دیدگاه عوامل ژئوپلیتیکی موثر برروابط ایران و کشورهای قفقاز جنوبی میپردازد، تا چگونگی استفاده از این ظرفیتها روشن شود.
ایران,آذربایجان,ارمنستان,گرجستان,قفقاز,روسیه,آمریکا,ترکیه,انرژی
https://journal.iag.ir/article_56959.html
https://journal.iag.ir/article_56959_a0a53e1ec0f05b8a4c2b25b9ee7e3b0b.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
6
17
2010
03
21
خودگردانی شمال عراق و تأثیرات آن بر حرکتهای قومگرایانه پیرامونی
112
148
FA
حمیدرضا
محمدی
ـ استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی
حسین
خالدی
- کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی
ندیمه
سلیمنژاد
- مدرس مراکز تربیت معلم
با ایجاد منطقهی امن در آوریل 1991، حاکمیت رژیم بعث در شمال مدار 36 درجه از بین رفت و در منطقهی مذکور یک دولت خودمختار ایجاد شد. شکلگیری این حکومت خودمختار که ظاهراً با حمایت گفتمان غالب نظام بینالملل بوده است و در ادامه تثبیت موقعیت آن در قانون اساسی عراق، کسب امتیازات برجسته از جمله بهرسمیت شناخته شدن حکومت منطقهای آنها و اصل فدرالیسم، قانونی اعلام شدن نیروی نظامی کردها و رسمی شدن زبان کردی در کنار مشارکت گستردهی کردها در هرم قدرت حکومت مرکزی عراق جدید؛ باعث شده است که دولت منطقهای کردستان تبدیل به مرکز سیستم کردستان و همچنین به کانون تحول و تأثیرگذاری بر دیگر عناصر این سیستم تبدیل گردد.
خودگردانی,قومیت,کردستان,دولت منطقهای کردستان,ژئوپلیتیک
https://journal.iag.ir/article_56960.html
https://journal.iag.ir/article_56960_1a2a1b922138ac94fee499a73e9a61a5.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
6
17
2010
03
21
نقد و تحلیل مدلهای سنجش قدرت ملی
149
180
FA
سید هادی
زرقانی
- استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی، مشهد
محاسبه و اندازهگیری قدرت ملی و طرح فرمولی که با آن بتوان بین کشورها در یک زمان معین و یا بین وضع یک کشور در دو دوره متفاوت مقایسه به عمل آورد، همواره یکی از دغدغههای فکری دانشمندان و اساتید جغرافیای سیاسی، ژئوپلیتیک، روابط بینالملل و علوم سیاسی بوده است. از این رو، برای اندازهگیری قدرت کشورها در تمامی دوران بعد از جنگ، بویژه در دهههای 60 و 70 میلادی تلاشهای متعددی صورت گرفته است. مجموعه این تلاشها را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: گروهی از صاحبنظران فقط به معرفی عوامل مؤثر بر قدرت ملی در قالب عناصر متشکله قدرت ملی پرداختهاند و تعدادی متغیر را بهعنوان مهمترین عوامل مؤثر بر قدرت ملی کشورها معرفی کردهاند. گروه دوم ضمن ارائه یک مدل مفهومی سعی در اندازهگیری قدرت ملی کشورها بر مبنای امتیازات کسب شده در مورد متغیرهای مفروض خود کردهاند و سرانجام گروه سوم ضمن انتخاب برخی عوامل و متغیرها با طرح یک مدل ریاضی و تعیین نوع رابطه و ترکیب بین متغیرهای مفروض به سنجش قدرت ملی کشورها پرداختهاند. در این مقاله، تلاش شده است تا با رویکرد توصیفی- تحلیلی، ابتدا نظریات مختلف در مورد عناصر متشکله قدرت ملی مورد بررسی قرار گیرد. هدف از این بررسی، مشخص کردن مهمترین عناصر قدرت ملی از دید صاحبنظران مختلف بوده است. در ادامه، مدلهای مفهومی و مدلهای ریاضی سنجش قدرت ملی به تفکیک مورد ارزیابی قرار گرفته و تلاش شده تا با نقد و تحلیل این مدلها، اولاً مهمترین اشکالات مفهومی و ساختاری مدلهای مذکور تبیین شود و ثانیاً با شناخت نقاط ضعف و قوت هر مدل، راهکارهایی برای طراحی یک مدل بهینه سنجش قدرت ملی ارائه شود.
قدرت ملی,عناصر قدرت ملی,مدل سنجش قدرت ملی,ژئوپلیتیک
https://journal.iag.ir/article_56961.html
https://journal.iag.ir/article_56961_98098e13c653a69466151e0404dcfec9.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
6
17
2010
03
21
چالشهای ژئوپلیتیکی توسعه نامتوازن نواحی ایران در مقطع زمانی 1385- 1375
181
207
FA
کرامتالله
زیاری
- استاد جغرافیا، دانشگاه تهران
فرشید
عشقآبادی
- دانشجوی دکتری برنامهریزی شهری، دانشگاه تهران
حمید
فتحی
- کارشناس ارشد برنامهریزی شهری و منطقهای، دانشگاه شهید بهشتی
تعیین درجهی توسعهیافتگی مناطق مختلف که بتواند چارچوب مؤثری برای توزیع متعادل جمعیت، فعالیتها و کارکردها در سطوح مختلف باشد، در برنامهریزی ضروری است. این مقاله به بررسی و تجزیه و تحلیل درجهبندی توسعهیافتگی استانهای ایران به تفکیک مناطق شهری و روستایی در یک دوره زمانی ده ساله 1385-1375 و با بهکارگیری مدل تحلیل عاملی میپردازد. با رفع همخطی بین شاخصها، شاخصهای اولیه به تعدادی عامل خلاصه میشود. جمع نمرات عاملی میتواند نمایانگر سطح توسعهیافتگی استانهای کشور تلقی گردد. نتایج بهدست آمده نشان میدهد که شاخصهای توسعه در اکثر مناطق شهری و روستایی افزایش یافتهاند، ضمن اینکه نابرابری بین استانهای توسعهیافتهتر و کمتر توسعهیافته نیز افزایشداشته است. فاصلهی سطح توسعهیافتگی بین استان تهران (توسعهیافتهترین) و استان سیستان و بلوچستان (کم توسعهیافتهترین) در مناطق شهری 37/157% و در مناطق روستایی 88/100% بیشتر شده، در نتیجه لزوم بازنگری در نظام برنامه ریزی کشور و جهتگیری به سمت برنامهریزی منطقهای با توجه به شرایط و ساختار فعالیتی و فضایی هر منطقه ضروری است.
توسعه,مدل تحلیل عاملی,چالشهای ژئوپلیتیکی,تمرکززدایی,مناطق شهری و روستایی,ایران
https://journal.iag.ir/article_56962.html
https://journal.iag.ir/article_56962_e9fd29d49293750145f959e1c0307fdd.pdf
انجمن ژئوپلیتیک ایران
فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک
1735-4331
2538-3698
6
17
2010
03
21
سیاست امنیتی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز جنوبی
208
239
FA
سیدجلال
دهقانی فیروزآبادی
- استادیار روابط بینالملل، دانشگاه علامه طباطبائی
قفقاز جنوبی بهعنوان یک منطقه استراتژیک همسایه اهمیت و اولویت بالایی در سیاست امنیتی جمهوری اسلامی ایران دارد. ایران بهعنوان یک قدرت منطقهای با نفوذ، منافع و اهداف مشخص و معینی را در این منطقه ژئواستراتژیک پیگیری میکند. این مقاله سیاست امنیتی ایران در منطقه قفقاز را مورد بحث و بررسی قرار میدهد. استدلال خواهد شد که برخلاف دیدگاه غالب در غرب، سیاست امنیتی ایران بر منافع اقتصادی و امنیتی مبتنی بر الزامات ژئوپلیتیک استوار است تا آرمانها و ارزشهای ایدئولوژیک. مهمترین منافع و اهداف امنیتی ایران در قفقاز، حفظ امنیت مرزها و تمامیت ارضی، حاکمیت و وحدت ملی، تأمین امنیت انرژی و توسعه اقتصادی پایدار میباشد.<br />ایران برای تأمین و تضمین این اهداف و منافع، استراتژی امنیتی چند بعدی و چند وجهی را اتخاذ و اعمال کرده است. ابعاد و وجوه راهبرد امنیتی ایران در قفقاز عبارتند از: همکاری و همگرایی کارکردی – اقتصادی؛ میانجیگری و مدیریت بحران؛ موازنهسازی و امنیت همکاریجویانه. امنیت همکاریجویانه مفهوم غالب در راهبرد امنیتی ایران است. امنیت همکاریجویانه بهمعنای مجموعهای از کنشها و اقدامات جمعی و مشارکتی کشورهای منطقه برای مدیریت بحران و حل و فصل دسته جمعی مناقشه توسط کلیه کشورهای منطقه میباشد. اما، امنیت همکاریجویانه در قفقاز با موانع و مشکلاتی روبروست که مهمترین آنها از این قرار است: اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک و نظامهای سیاسی مختلف در منطقه، اختلافات و رقابت کشورهای منطقهای با بازیگران فرامنطقهای؛ توزیع نابرابر قدرت در سطح منطقه و عدم توازن بین کشورهای مختلف؛ عدم اعتماد و اطمینان کشورها نسبت به یکدیگر، رقابت قدرتهای فرامنطقهای بر سر منابع و انتقال انرژی؛ وابستگی امنیتی کشورهای منطقه به بازیگران فرامنطقهای، بلوکهای متعارض قدرت و اتحادهای نظامی متضاد.
امنیت,همکاری,امنیت انرژی,ژئوپلیتیک,وابستگی متقابل,قفقاز,ایران
https://journal.iag.ir/article_56963.html
https://journal.iag.ir/article_56963_7e515de217bf1acfef389134760518bc.pdf