عوامل ژئوپولیتیکی مؤثر بر نقش و کارکرد مرزها با تاکید بر مرزهای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مرز به پدیده‌ای فضایی اطلاق می‌شود که منعکس‌کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعدی خاص در مقابل حرکت انسان، انتقال کالا، نشر افکار و... مانع ایجاد می‌کند. یکی از مباحث مهم در‌مورد مرزهای بین‌المللی،  نقش و کارکردهای مختلف مرز و از آن مهمتر شناخت عوامل مختلف مؤثر بر آنها است. صاحبنظران و کارشناسان نقشها و کارکردهای متفاوتی را برای مرزها بر شمرده‌اند که از جمله می‌‌توان به مواردی مانند جداکنندگی، یکپارچه‌سازی‌، کشمکش‌ و ارتباط، تحدید حدود منطقه اعمال حاکمیت و قدرت حکومت، شکل‌دهی به مناسبات اقتصادی و سیاسی بین حکومتها، مانع دفاعی و اقتصادی و... اشاره کرد. به نظر می‌رسد بر اساس یک رویکرد نوین و یک نگرش کلی می‌توان مهمترین کارکردهای مرز را به دو دسته کارکردهای دفاعی- امنیتی و کارکرد ارتباطی- تجاری تقسیم کرد.
از سوی دیگر، عوامل ژئوپولیتیکی مختلفی بر نقش و کارکرد مرزها مؤثر است که از جمله می‌توان به مواردی مانند: نظامهای سیاسی کشورهای همسایه در دو سوی مرز، ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی مرزنشینان، موقعیت نسبی کشور و نوع فضای استراتژیک مسلط بر منطقه، نوع نگرش و رفتار حکومتها نسبت به مرز، ذخایر و منابع طبیعی موجود در منطقه مرزی، پیمانهای سیاسی- نظامی کشورهای هم‌مرز با قدرتهای فرامنطقه‌ای و... اشاره کرد. در این مقاله تلاش شده است تا با مروری بر کارکرد و نقش مرزها، مهمترین عوامل ژئوپولیتیکی مؤثر بر کارکرد امنیتی و ارتباطی مرزها، با تأکید بر مرزهای جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گیرد.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geopolitical Factors Effective on role and function of the International boundaries with emphasis on the borders I.R. Iran

نویسنده [English]

  • Sayed Hadi Zarghani
Assistant Professor of Political Geography, Ferdowsi Univerrsity of Mashhad
چکیده [English]

Abstract            
Borders are spatial phenomena that define geographic boundaries of political entities or legal jurisdictions, such as governments and states. And thus under certain regulations prevent illegal transferred goods, animals or people. One of the important aspects of the international borders is the role and functions of different boundaries and more important than that is the knowledge of knowing various factors affecting them. Experts design different roles and functions for borders such as consolidation, struggle, communication, delimitation, separation, formation of political economies.
     It seems that based on a new approach and a general attitude one can divide the most important border functions into two groups namely defensive-security and communication-commercial .On the other hand, geopolitical  factors of different  nature affect the role and function of the borders, including the cases can be as pointed out: among these one can name The political system of neighboring countries one two sides of the border, economic and social status of the border residents  relative position  of the country the type of strategic control over the region, kind of attitude and behavior of the states towards the border, reserves and natural resources in the border region. This article has tried to analyze the effectiveness geopolitical factors on the role and function of the International boundaries in relation to the Islamic Republic of Iran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • International
  • boundaries
  • role and function
  • Geopolitical Factors
  • I.R. Iran
  1. افتخاری، اصغر (1378)؛ ظرفیت طبیعی امنیت مورد قومیت و خشونت در ایران؛ فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره پنجم و ششم، پاییز و زمستان.
  2. پرسکات(1359)؛گرایشهای تازه در جغرافیای سیاسی؛ ترجمه دره میرحیدر؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  3. حافظ‌نیا، محمدرضا (1381)؛ جغرافیای سیاسی ایران؛ تهران: انتشارات سمت.
  4. حافظ‌نیا، محمدرضا (1379)؛ مبانی مطالعات سیاسی- اجتماعی‌؛ جلد دوم؛ قم: سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج ازکشور.
  5. خطابی‌،غلامحسین (1374)؛ مرزبانی‌؛ چاپ اول؛ تهران: معاونت آموزشی ناجا.
  6. درایسدل، آلاسدیر و اچ بلیک، جرالد (1374)؛ جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا؛ ترجمه دره میرحیدر؛ تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
  7. رحمتی‌راد، محمدحسین‌ (1374)؛ مزربانی‌، گذرنامه و اتباع بیگانه‌؛ ج1، تهران: معاونت آموزشی ناجا.
  8. زرقانی، سید هادی (1386)؛ مقدمه‌ای بر شناخت مرزهای بین‌المللی؛ تهران: انتشارات دانشگاه علوم انتظامی.
  9. زرقانی، سید هادی (1380)؛ تحلیلی بر کارکرد امنیتی مرز شرقی؛ پایان نامه کارشناسی‌ارشد رشته جغرافیای سیاسی؛ تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

10. زرقانی، سید هادی (1385)؛ عوامل مؤثر بر امنیت مرزی با تأکید بر مرز شرقی ایران و افغانستان؛ مجله علوم جغرافیایی؛ شماره نخست، مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی.

11. علینقی، امیرحسین (1378)؛ داده‌هایی از عدم تعادل در جامعه ایران؛ استانهای مرزی ، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره پنجم و ششم، پاییز و زمستان.

12. عندلیب، علیرضا(1380)؛ نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

13. قوام، سید عبدالعلی(1383)؛ اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل؛ تهران: انتشارات سمت.

14. قویدل، مهدی (1383)؛ نگاه اسرائیل به افغانستان پس از یازده سپتامبر؛ کتاب آسیا (ویژه افغانستان پس از طالبان)؛ تهران: انتشارات مؤسسه ابرار معاصر.

15. کریمی‌پور، یدالله(1381)؛ ایران و همسایگان منابع تنش و تهدید؛ تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلم.

16. مجتهدزاده، پیروز (1381)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی؛ تهران: انتشارات سمت.

17. ملازهی، پیر محمد(1383)؛ ثبات در افغانستان و نقش آن در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ کتاب آسیا‌(ویژه افغانستان پس از طالبان)؛ تهران: انتشارات مؤسسه ابرار معاصر.

18. میرحیدر، دره (1381)؛ مبانی جغرافیای سیاسی؛ چاپ نهم، تهران: انتشارات سمت.

19. ویژه‌نامه همایش ملی مرزها، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 24و25 تیرماه 1382.

20. خبرگزاری ایرنا - خبرگزاری ایسنا  - خبرگزاری فارس.

21. روزنامه ایران، روزنامه قدس، روزنامه خراسان.

22. Dwivedi, R.L (1990); fundamentals of political geography; Chaitanya  Publishing  hous.

23. Glassner, M. & Fahrer, C. (2004); Political Geography; USA: John Wiley and Sons.

24. Newman David and Paasi Anssi (1998); Fences and Neghbours in the Postmidarn world, Human  Geography.

25. World Drug Report )2006(; Volume 1, United Nations Publication, Office on Drugs and Crime.

26. Illicit Drug Trends  in Afghanistan April 2008.

27. UNITED NATIONS Office on Drugs and Crime Country Office.