سامان و هویت سرزمینی آیکونوگرافی پارسی ایران را به امپراتوری اندیشه تبدیل می‌کند (مطالعه‌ای در جغرافیای سیاسی ایران در عصر مجازی شدن جغرافیا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

ـ دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

چکیده

بسیاری از جغرافیدانان سیاسی روزگار ما مفهوم کشور  stateمرکب از یک ساختار عمودی (حکومتstate ) و یک چهره افقی جغرافیائی (سرزمین territory) را که در چهارچوب محدوده‌های ویژه مرزی تعریف می‌شود، محصول پیمان صلح وستفالی در سال 1648 می‌پندارند. اگر این مفهوم‌پردازی در مورد حکومت state در چهارچوب معنای مدرن آن، یعنی مفهوم «حکومت ملت پایهnation  state» درست باشد، به‌طور قطع، مفهوم حکومت به عنوان یک ساختار سیاسی که به گونه عمودی سازماندهی می‌شود و از هویتی سرزمینی برخوردار است - هنگامی که براساس نظریه آیکونوگرافی Iconography ژان گاتمن Gottmann Jean سنجیده شود- به مراتب کهن‌تر از ایده حکومت ملت پایه به نظر می‌رسد. امروز که پیشرفت تکنولوژی اطلاع‌رسانی، جمعی را تشویق کرده است تا حکومت، مرز، و حتی جغرافیا را از دیدگاه مجازی مورد توجه قرار دهند، اعتقاد به همان آیکونوگرافی می‌تواند این ایده را راسخ‌تر کند که به گفته گاتمن تا هنگامی که حس اسقلال از دیگران در انسان وجود داشته باشد، مرز حقیقتی خواهد بود که نقش آفرینی‌اش در فضای حقیقی جغرافیائی پایان‌پذیر نخواهد بود.
برخی متون کهن در فارسی آشکار می‌سازند که این مفاهیم اساسی در ادبیات جغرافیائی ایران باستان وجود داشتند، و چه‌بسا که این مفاهیم پارسی بر تمدن روم نیز تأثیر نهاده­اند. حتی پس از پیدایش اسلام که ایران سرزمینی از میان رفت ولی هویت ایرانی در قالب یک آیکونوگرافی نیرومند بر شرق جهان اثر گذاشته و زبان فارسی در مقام زبان رسمی عثمانی و هند و آسیای مرکزی، در مقام اولین زبان بین‌المللی جهان، ایران مجازی را در شکل یک «امپراتوری اندیشه» در شرق جهان، از ایران حقیقی که بعدها توسط شاه اسماعیل صفوی زندگی دوباره پیدا کرد، موثرتر ساخت.
به هر حال، از آنجا که سنت ایرانی حکومت سرزمینی فدرالیته که بر پایه ایده دادگری شکوفا گردید، چه‌بسا در شکل‌گیری مفهوم «حکومت ملت پایه» در غرب نیز سهم داشته است که خود در پرتو روند سیاسی فضای حقیقی پس از وستفالیا ظهور کرد. از اینرو، نویسنده بر این عقیده است که مطالعه فرایند تکاملی شکل‌دهی به هویت سرزمینی ایران می‌تواند نمونه‌ای از ایده هویت سرزمینی را در مطالعه مفهوم سامان border (مرز به مفهوم عام و گسترده) در اختیار ما قرار دهد.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iran: the Empire of the Mind Facts about emergence and evolution of the concepts of state, territory, and boundary in ancient Iran

نویسنده [English]

  • Pirouz Mjtahed-Zadeh
-Associate Professor of Political Geography, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
Many political geographers treat the concept of vertical organization of state with territory as its horizontal feature defined within the concept borders as a product of the peace treaty of Westphalia in 1648 (Glassner and de Blij, 1989, 46-59). While this may be true in the case of state within the modern sense of the term in Europe, certainly the concept of state as a vertically organized political structure with its territorial identity is much older than any idea of nation state when measured with Gottmann’s iconography (Jean Gottmann, 1964). This is in deed old with its foundation rooted in more ancient civilizations.
There are indications that ancient civilizations were familiar with the notion of state. Ancient texts reveal that this basic principle existed in ancient Persian literature. Similarly, the likelihood exists that these Persian notions could have influenced Roman civilization.
It is widely believed that a combination of ancient Greco-Roman and Persian civilizations is a major contributor to what culturally constitutes ‘West’. On the other hand, considering that 'justice' formed the foundation on which the idea of Iran emerged and her territorial identity began to take shape, the idea that ancient Persian spatial arrangement might have contributed to the evolution of the concept of democracy in the West may not be too difficult to contemplate. This is to say that the Iranian tradition of statehood, flourished on the basis of justice enshrined in its socially oriented territorial identity might have contributed to the emergence of the notion of nation state in the West that emerged in the political evolution of space after Westphalia.